Pomimo zaleceń żywieniowych skierowanych do ogółu populacji, mówiących o wysokim spożyciu warzyw, owoców oraz pełnoziarnistych produktów zbożowych, nie brakuje różnego rodzaju trendów żywieniowych i diet cud. Czy dieta ketogeniczna stanowi kolejną dietetyczną modę, czy może jest przyszłością profilaktyki i leczenia chorób cywilizacyjnych?
Na czym polega dieta ketogeniczna?
Dieta ketogeniczna (inaczej „ketogenna”, „keto”) cechuje się mocnym ograniczeniem podaży węglowodanów, przy jednocześnie wysokiej podaży tłuszczów oraz standardowym spożyciu białka. W efekcie, ze względu na niską podaż glukozy, w wyniku procesów metabolicznych zaczynają wytwarzać się ciała ketonowe. Stanowią one wówczas źródło energii dla większości komórek organizmu – stan ten nosi nazwę ketozy. Inną sytuacją, w której zachodzi produkcja ketonów, jest głodówka. Stan ketozy wywołany dietą ketogenną w pewnym sensie ją naśladuje.
Możemy spotkać się z różnymi zaleceniami dotyczącymi górnej granicy podaży węglowodanów. W większości przypadków jest to <10% energii, jednak w bardziej restrykcyjnych modelach diety ketogennej możemy napotkać inne, bardziej skrajne wartości.
Czy są medyczne wskazania do stosowania diety ketogennej?
Głównym wskazaniem do zastosowania diety ketogennej jest padaczka lekooporna u dzieci. Zastosowanie dietoterapii poprawa stan zdrowia i znacząco zmniejsza liczbę napadów padaczkowych. Pierwsze pozytywne wyniki badań na temat powyższego zastosowania diety ketogennej zostały opublikowane w 1925 r. przez Mayo Clinic. Należy dodać, że w przypadku padaczki lekoopornej, podaż makroskładników musi być ściśle przestrzegana. Nie ma mowy o niedojadaniu porcji, co jest nie lada wyzwaniem – klasyczna dieta ketogenna powinna dostarczać 4 g tłuszczu na 1 g białka lub węglowodanów. Niewielkie odstępstwo może skutkować nawrotem napadów padaczkowych.
Dieta ketogeniczna może mieć również zastosowanie w terapii nowotworów ośrodkowego układu nerwowego. Pojawia się również coraz większa liczba badań wskazujących na zastosowanie diety ketogenicznej w innych chorobach układu nerwowego. Należy jednak pamiętać, że są to przypadki chorób bardzo poważnych, uniemożliwiających prawidłowe funkcjonowanie, często śmiertelnych. Tego typu terapie przeprowadzane są w wyspecjalizowanych ośrodkach, pod stałym nadzorem lekarzy i dietetyków.
Jakie zalety może nieść dieta ketogenna w przypadku stosowania jej w innych przypadkach?
Dieta ketogeniczna a odchudzanie
W krótkim czasie po zastosowaniu diety keto, obserwuje się szybki spadek masy ciała, co wiele osób napawa optymizmem. Przyczyna tego procesu nie jest skomplikowana. Jeśli ograniczymy naszemu organizmowi dopływ głównego źródła energii, zacznie on sięgać po jej zapasy. W pierwszej kolejności sięgnie po glikogen wątrobowy i mięśniowy. Rezerwy glikogenu wątrobowego wynoszą ok. 100 g, natomiast ilość glikogenu mięśniowego jest silnie zależna od ilości tkanki mięśniowej. Załóżmy, że u przeciętnego człowieka jego rezerwy wynoszą 200-300 g. Rozpoczynając ketozę, nasz organizm wykorzystuje te rezerwy. Tracimy więc ok. 300-400 g samego glikogenu, natomiast 1 g glikogenu wiąże 4 g wody. W ciągu kilku dni tracimy na wadze ok. 1,5 kg, bez naruszania tkanki tłuszczowej.
Z pewnością interesuje Cię, jak dieta keto wpływa na długotrwałe odchudzanie. Okazuje się, iż mimo początkowych spektakularnych wyników, w dłuższej perspektywie czasu, nie przeważa ona nad standardową dietą o identycznej energetyczności. Fizyka wygrała – nawet stosując dietę keto nie można schudnąć będąc na dodatnim bilansie kalorycznym i odwrotnie. (Więcej na ten temat w artykule Ujemny bilans kaloryczny – czy można na nim przytyć?). Jednak dieta keto może wywoływać większe uczucie sytości ze względu na spowolnienie opróżniania żołądka, wyższe spożycie białka oraz zmiany w stężeniu hormonów takich jak leptyna i grelina.
Dieta ketogeniczna a zaburzenia metaboliczne
Istnieją doniesienia, iż dieta ketogenna może mieć pozytywny wpływ na parametry związane z insulinoopornością, hemoglobiną glikowaną, a także stężenie trójglicerydów i cholesterolu HDL (tzw. „dobrego cholesterolu”). W wielu przypadkach zauważono również poprawę stanu zdrowia u pacjentek z PCOS. Zaznaczono jednak, iż wprowadzanie diety ketogennej w powyższych przypadłościach powinno być prowadzone pod ścisłą kontrolą lekarza i dietetyka. Jej rozpoczęcie może wymagać hospitalizacji, ze względu na szeroki wachlarz niepożądanych działań diety.
Należy zaznaczyć, iż powyższe efekty zostały zaobserwowane w badaniach przeprowadzanych na niewielkiej grupie osób, bez warunków kontrolowanych. Zauważa się również, że w wielu przypadkach zastosowana dieta ketogenna niosła za sobą utratę tkanki tłuszczowej, która jak powszechnie wiadomo, znacząco przyczynia się do poprawy parametrów metabolicznych.
Ciemne strony diety ketogennej
Stosowanie diety ketogennej, w szczególności przez osobę z niską wiedzą żywieniową, niesie za sobą duże ryzyko. Pewnie zdarzyło Ci się usłyszeć z mediów społecznościowych czy od kolegi z siłowni, że dieta keto jest najlepszym rozwiązaniem żywieniowym, a jajka na boczku to śniadanie bogów. Niestety, właśnie w ten sposób dietę keto postrzega większość osób o niskiej świadomości żywieniowej. Nie od dziś jednak wiadomo, że produkty odzwierzęce (tłuste mięso, jego przetwory, masło, smalec, jaja, śmietana) są źródłem niekorzystnych dla zdrowia nasyconych kwasów tłuszczowych (NKT).
W wielu badaniach zauważono u pacjentów zmiany w profilu lipidowym po zastosowaniu diety ketogennej. Prócz obniżenia stężenia triglicerydów we krwi i podwyższenia cholesterolu HDL, zaobserwowano znaczny wzrost stężenia cholesterolu LDL (tzw. „złego cholesterolu”). Powyżej przedstawiony model diety dostarcza bardzo dużych ilości cholesterolu, NKT oraz sodu (głównie z przetworów mięsnych). Taki sposób odżywiania może prowadzić do zwiększenia ryzyka chorób układu sercowo-naczyniowego, które stanowią 1. przyczynę zgonów w Polsce.
Dieta ketogeniczna, w szczególności stosowana na własną rękę, bez pomocy wykwalifikowanego dietetyka, z dużym prawdopodobieństwem będzie dietą niedoborową. Ze względu na eliminację produktów zbożowych, owoców i części warzyw, może charakteryzować się niedostateczną podażą składników mineralnych i witamin.
Zaburzenia ze strony układu pokarmowego
Etap adaptacji metabolicznej, czyli dostosowania organizmu do pozyskiwania energii z innych źródeł niż glukoza, może być mocno nieprzyjemny. Do najpopularniejszych w tym czasie objawów niepożądanych zaliczamy rozdrażnienie, zmniejszenie koncentracji oraz „mgłę mózgową” spowodowane hipoglikemią. Gwałtowny wzrost spożycia tłuszczu może skutkować wystąpieniem biegunek tłuszczowych.
Dieta wysokotłuszczowa z eliminacją węglowodanów zarówno prostych, jak i złożonych, skutkuje zmniejszoną podażą błonnika. Jest on odpowiedzialny m. in. za wzmaganie perystaltyki jelit oraz stanowi pożywkę dla bakterii jelitowych. Ze względu na powyższe, dieta ketogenna może skutkować występowaniem zaparć, a także negatywnie wpływać na różnorodność mikroflory jelitowej.
Jak wyżej wspomniałam, wyższe spożycie tłuszczu powoduje spowolnienie opróżniania żołądka, co ma wpływ zarówno na zwiększenie odczuwania sytości, ale również sprzyja rozwojowi refluksu żołądkowo-przełykowego.
Ze względu na powyższe dolegliwości towarzyszące diecie ketogennej, w pewnych opracowaniach naukowych zaleca się stosowanie szerokiej suplementacji, środków przeczyszczających u osób borykających się z zaparciami oraz leków z grupy inhibitorów pompy protonowej w przypadku refluksu. Przyjmowanie leków, nawet dostępnych bez recepty, zawsze niesie za sobą ryzyko działań niepożądanych i powinno być stosowane po konsultacji z lekarzem. Biorąc to pod uwagę, naprawdę warto zastanowić się nad prozdrowotnym zastosowaniem diety ketogennej w nieuzasadnionych medycznie przypadkach.
Dieta ketogenna i inne skutki uboczne
Do innych skutków ubocznych związanych ze stosowaniem diety ketogenicznej należą m. in. zwiększone ryzyko wystąpienia kamicy nerkowej, kamieni żółciowych czy nieprzyjemny zapach z ust. Dodatkowo, jak każda dieta eliminacyjna, może zwiększać ryzyko wystąpienia zaburzeń odżywiania.
Właściwie skomponowana dieta ketogeniczna
Choć trzeba dość mocno się nagimnastykować, możliwe jest ułożenie zbilansowanej, doborowej diety ketogennej z przewagą nienasyconych kwasów tłuszczowych. Jeśli więc jesteś w stanie stosować dietę keto bogatą w warzywa, z przewagą roślinnych źródeł tłuszczu i ten sposób odżywiania Ci służy – super!
Jednak, jeśli jesteś na początku swojej przygody ze zdrowym odżywianiem, zadaj sobie pytanie – czy jesteś w stanie stosować taki sposób odżywiania do końca życia? Czy nie lepiej poświęcić tego czasu na wprowadzanie i utrwalanie zdrowych nawyków żywieniowych, a których zasadność została potwierdzona licznymi, wieloletnimi badaniami naukowymi? W obliczu których urodziny babci czy święta nie będą wywoływać u Ciebie wyrzutów sumienia i negatywnego samopoczucia związanego z koniecznością ponownej adaptacji?
Podsumowanie
Na sam koniec, chciałabym podkreślić, że dieta keto zajęła 37 (przedostatnie) miejsce w rankingu U.S. News & World Report opublikowanym w 2020 r. w kategorii ogólnej. Na ostatnim miejscu uplasowała się dieta Dukana, niegdyś również bardzo popularna i uważana za świetny sposób na odchudzanie. W rankingu brano pod uwagę bezpieczeństwo stosowania diet, łatwość w ich przestrzeganiu, dostarczenie składników odżywczych, skuteczność w odchudzaniu oraz zapobieganie cukrzycy i chorobom serca. W jego opracowaniu brał udział sztab ekspertów z dziedziny zdrowia, opierając się na licznych, wiarygodnych badaniach naukowych. Pierwsze i drugie miejsce w rankingu zajęły kolejno dieta śródziemnomorska oraz dieta DASH, do których stosowania serdecznie zachęcamy!
Pamiętaj, że dieta powinna być dopasowana do Ciebie – Twojego zdrowia, samopoczucia oraz stylu życia. Podporządkowywanie całego swojego życia pod dany sposób odżywiania to już krok od zaburzeń odżywiania. Jeśli masz ochotę w przyjemny sposób zmienić swoje nawyki żywieniowe na zdrowsze, zapoznaj się z naszą ofertą współpracy:
Piśmiennictwo:
- Halczuk I., Belniak E., Halczuk P. i wsp. Dieta ketogenna – niefarmakologiczna metoda leczenia padaczki lekoopornej u dzieci, 115-124, [W]: Turowski K. (red.): Dobrostan a rozwój i zdrowie dzieci i młodzieży, Wydawnictwo Naukowe NeuroCentrum, Lublin 2016
- https://ncez.pzh.gov.pl/choroba-a-dieta/dieta-ketogenna/
- Gupta L., Khandelwal D., Kalra S. i wsp. Ketogenic diet in endocrine disorders: Current perspectives, J Postgrad Med. 2017, 63, 247-251
- Blanco J. C., Khatri A., Kifayat A. i wsp. Starvation ketoacidosis due to the ketogenic diet and prolonged fasting – a possibly dangerous diet trend, Am J Case Rep. 2019, doi: 10.12659/AJCR.917226
- Brouns F. Overweight and diabetes prevention: is a low-carbohydrate–high-fat diet recommendable?, Eur J Nutr. 2018, 57, 1301-1312
- Paoli A., Mancin L., Bianco A. Ketogenic diet and microbiota: friends or enemies?, Genes (Basel). 2019, 10, doi: 10.3390/genes10070534
- Muscogiuri G., Barrea L., Laudisio D. i wsp. The management of very low-calorie ketogenic diet in obesity outpatient clinic: a practical guide, J Transl Med. 2019, 17, doi: 10.1186/s12967-019-2104-z
- https://health.usnews.com/best-diet/best-diets-overall
